محمد حسین امین ابراهیم آبادی

صنعت کاشی و سرامیک به عنوان یکی از صنایع پر اهمیت در کشور محسوب می گردد سابقه ی این صنعت بصورت صنعتی و کارخانه ای به اوایل دهه ۴۰ خورشیدی می رسد. بطوریکه اولین کارخانه کاشی ایران در سال ۱۳۳۹ بنام ایرانا تاسیس شد و اگر چه طی سالهای انقلاب ۵۷ و جنگ تولید کاشی با وقفه همراه بود. اما طی ۵۳ سال فعالیت این صنعت در کشور تولید آن از ۵۰۰ هزار متر مربع به ۵۵۰ میلیون مترمربع در سال ۱۳۹۲ رسیده است این صنعت در ایران با حجم سرمایه گذ اریی بالغ بر ۵/۳ میلیارد دلار و بیش از ۳۹۰ هزار شاغل از نظر میزان تولید در جهان جایگاه چهارم و از نظر صادرات نیز مقام چهارم را داراست کشور عراق نیز با بیش از ۲/۴ درصد از کل واردات جهان (بیش از ۱۰۰ میلیون مترمربع در سال) دارای جایگاه چهارم در میان کشورهای مهم در واردات کاشی است و بیش از ۸۰ درصد ازصادرات کاشی وسرامیک ایران نیز به کشور عراق انجام می شود.(مجله¬ی انجمن کاشی وسرامیک، ۱۳۹۲)
از این رو مطالعه ی صنعت کاشی و سرامیک ایران و بازار صادراتی آن – بخصوص بازار عراق- از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است چرا که وجود تمرکز بالا در یک بازار این ظن را بوجود می آورد که در این بازار احتمالاً قدرت بازاری وجود دارد ولی نمی توان به وجود آن مطمئن بود. (کاشی، ۱۳۹۲) در صورت وجود قدرت بازاری با بکارگیری راهکارهای موثر و اعمال قدرت بازاری و افزایش صادرات این محصول در سالهای آتی نتایج مطالعه تاثیرگذار خواهد بود. در این راستا ما تصمیم به گرفتن مطالعاتی بر روی تقاضای صادراتی کاشی و سرامیک به کشور عراق را گرفتیم .
شومپیتر اقتصاددان نهادگرای اتریشی در تشریح رقابت می گوید.«رقابت یک فرآیند خود مخرب است، به این ترتیب که رقبا همواره درصدد هستند نتیجه ی بهتری نسبت به سایرین بدست آورند و در راه رسیدن به این هدف در ابعاد مختلف همچون تحقیق و توسعه، افزایش کارایی و غیره اهتمام می ورزند و صاحب قدرت بازاری می شوند.» )کاشی، ۱۳۹۰) از دهه ۷۰ میلادی تاکنون مطالعات مختلفی به منظور شناسایی رفتار تبائی گری و قدرت بازاری در قالب مدلهای مختلف انجام گرفته است.
قدرت بازاری به صورت توان یک کشور در تغییر قیمت ها به سطوح بالاتر از رقابت کامل تعریف می گردد هرگاه یک گروه از طرف های بازار در مقایسه با گروه های دیگر از قدرت چانه زنی بالاتری برخوردار باشند، قدرت بازاری ایجاد می شود، قدرت بازار می تواند در بازار خرید )انحصار خرید) یا بازار فروش محصول (انحصار فروش) ایجاد شود .وجود قدرت بازار در فروش باعث میشود تا بخشی از مازاد مصرف کننده در قالب قیمت های بالاتر توسط عرضه کننده جذب شود که در مورد محصول صادراتی به صورت دریافت قیمت بالاتر از مصرف کنندگان خارجی است. صادر کنندگان برای شناخت کافی بازارهای هدف، به درجه ی تمرکز بازار، رفتار رقبا وموانع ورود به این بازار و برخی دیگر از عوامل مؤثر بر بازار نیاز دارند،درهر بازاری بازیگران بازار) خصوصا صادر کنندگان) درصددند تا با دستیابی به اطلاعات کافی و شناخت بازار و ساختار آن و تعیین درجه ی رقابت بین رقبا ، سیاست های قیمتی و غیر قیمتی خود را طوری تدوین و طراحی کنند که بتوانند سود خود را حداکثر نمایند . اساس تحلیل واندازه گیری قدرت بازار فرض حداکثرسازی سود است. (مرادی، ۱۳۹۴) از این رو مطالعه در مورد قدرت بازاری تقاضای صادراتی در کشور نیاز به مطالعه تقاضای کاشی و سرامیک در ابعاد مختلف همچون رقابت نسبی در بازار که به دو بخش تمایز و رهبری هزینه تقسیم می شود و همچنین بازارهای هدف صادراتی کشور ایران به خصوص مطالعه بازار هدف صادراتی عراق دارد. در این مورد مطالعات و پیشینه هایی نیز صورت گرفته است که در اینجا به چند نمونه از آن اشاره می شود.