محمد حسین امین ابراهیم آبادی

در میان مردم بلوچ فرهنگ استفاده از البسه‌های محلی پیوندی ناگسستنی با تاریخ و فرهنگ غنی این قوم دارد، زنان بلوچ معتقدند البسه محلی مکمل شخصیت و نشانه بارز هویتی آنان است تا جایی که در فرهنگ عامه مردم بلوچستان پوشش خود نقش تعیین کننده و مهمی دارد؛ در مناسبات اجتماعی نیز این مهم مشهود است. سوزن دوزی، که در اصطلاح محلی به آن سیچِن دوچ نیز گفته می‌شود، از اصلی‌ترین هنرهای رایج در میان اقوام بلوچ است، اما به رغم اصالت چشمگیر و قابل ملاحظه این هنر باید خاطرنشان ساخت که به دلیل فقدان مطالعات مستمر و در دسترس نبودن منابع تاریخی، بررسی پیشینه سوزن دوزی بلوچ و تعیین قدمت تاریخی آن به راحتی امکان‌پذیر نیست. با وجود این مسئله، می‌توان گفت که سوزن دوزی با صنعت تولید ابریشم رابطه ای مستقیم دارد و قراین تاریخی مبین آن است که در گذشته پرورش کرم ابریشم در بلوچستان معمول بوده و تجارت ابریشم بازار گرمی داشته‌است. در برخی از منابع زمان شروع این هنر یک تا دو قرن پیش از اسلام و شواهد موجود حاکی از آن است که این شیوه دوخت از اوایل اسلام در میان قوم بلوچ رایج بوده و در دوره ایلخانی و به خصوص دور ه‌های تیموری و صفوی به اوج خود رسیده‌است. لباس های محلی مردمان بلوچ به نام‌های جیگ، پندول و آستیگ و لبه پادگ سوزن دوزی می‌شود به طوری که از گذشته تاکنون تغییر چندانی در آن به وجود نیامده است. شال یا روسری (سریگ) هم رنگ یا با رنگ مکمل این لباس هم حاشیه و بطن اش سوزن دوزی شده‌است و بعد از اسلام و آمدن چادر مشکی، چادر به پوشش اضافه شد که چادر مشکی هم لبه حاشیه ان را سوزن دوزی و قلاب بافی (کریشی) می‌کنند. مهمترین مشکلی که در این میان دیده می شود و ما در این پژوهش به دنبال حل آن هستیم عدم شناخت مردم کشورمان و همچنین گردشگران خارجی با این هنر و صنایع دستی به جا مانده از مردم بلوچ می باشد و اینکه چگونه می توان یک موزه زیبا با توجه به عوامل اقلیمی، اقلیم گرم و خشک و موثر بر طراحی آن معماری موجود در آب و هوای شهرستان، معیارهای مشخص و اثر گذار اقلیم بر طراحی موزه ها و شناسایی قابلیت های اقلیمی اثر گذار بر طرح های معماری در شهرستان ایرانشهر (مکان صنایع دستی) طراحی نمود؟ تا بهتر بتوان علاوه بر اینکه مردمان را با این صنایع دستی آشنا می کنیم به شناسایی ابعاد بیشتر این هنر زیبا در چشم اندازی معمارگونه و عالی با در نظر گرفتن معیارهای طراحی نوین امروزی که می تواند گردشگران داخلی و خارجی را به حال و هوای درونی مکان سکونت مردمان بلوچ در حال انجام این هنر زیبا نیز آشنا نماید یک مکان نیز به منظور ایجاد کسب و کار (بازاری برای نمایش و فروش این صنایع دستی) برای این مردمان کویرنشین و زحمتکش با توجه به شعار خودکفایی اقتصادی در این منطقه، آشنایی و آموزش با در نظر گرفتن معماری و طراحی مکان هایی که گردشگران را به حال و هوای موجود در خانه های سنتی مردمان بلوچ می برد و آنها را با ابعاد کاربردی این هنر که در زمان قدیم در پوشاک و لباس محلی مردمان بلوچ که علاوه بر کاربرد آن در لباس های محلی زیبا، در روبالشی، رومیزی، روتختی و نیز به عنوان تزئین استفاده می گردید تا بتوان با طراحی مکان موردنظر برای ذهن گردشگران خاطره ای به جا ماندنی از هنر و فرهنگ اصیل اقوام گوناگون ایرانی به جا گذارد تا برای مردمان خود ابعاد گوناگون این هنر را تعریف نمایند بنابراین مسئله اصلی تحقیق در این پژوهش این است که آیا می توان با طراحی موزه سوزن دوزی بلوچی با توجه به خرده اقلیم و بومی شناسی شهرستان ایرانشهر در این منطقه به شناسایی بهتر این هنر پرداخت؟ یا بهترین سئوال در این میان این می باشد که چگونه می توان با بهره گیری از خرده اقلیمهای موجود در شهرستان ایرانشهر به طراحی موزه ای در جهت شناسایی هنر سوزن دوزی در منطقه ایرانشهر اقدام نمود؟ این پژوهش در پی آن است که به این سئوالات پاسخ کاملی بدهد. از این رو پس از مطالعه زمینه پروژه مورد نظر با توجه به زمینه های معماری، اقلیمی، تاریخی، فرهنگی و کالبدی است و نیز با بررسی مصادیق آن ها مانند موزه های مردم شناسی و صنایع دستی داخل کشور و موزه های خارج از کشور ،به رویکرد طرح مورد نظر آنها مشابه با رویکرد این پژوهش هستند راهکارهایی بدست آورد تا در طراحی مورد استفاده قرار گیرد تا بهتر بتوان علاوه بر آشنایی گردشگران با هنر و فرهنگ مردمان بلوچ مکانی الگو برای طراحی های بعدی موزه های صنایع دستی و مردم شناسی برای سایر مردمان کشورمان نیز باشد